Τρίτη 30 Δεκεμβρίου 2014

ΛΟΥΤΡΑ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΑΤΣΙΓΓΑΝΑ

ΛΟΥΤΡΑ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΑΤΣΙΓΓΑΝΑ
Η Ατσιγγάνα (ή Ατσιγκάνα κατά το Νικ. Αθ. Ζάρακα) είναι μια ορεινή τοποθεσία νότια της συνοικίας Χαϊχούτες και κοντά στην τοποθεσία Αδονίτης.
Η πρώτη ανάρτηση που είδα σχετικά με τη συγκεκριμένη τοποθεσία ήταν σε φωτογραφία του κ. Μάνου Μαστρογιώργη στο Panoramio. Eντυπωσιάστηκα με το εύρημα και το τοπίο και έκανα σχετική έρευνα Μετά λύπης μου διαπίστωσα ότι το συγκεκριμένο μνημείο δεν αναφέρεται πουθενά, ούτε καν από το Ζαράφτη και ούτε είναι καταγεγραμμένο.
Ο κ. Μαστρογιώργης έστειλε το φωτογραφικό υλικό σε αρχαιολόγο η οποία απεφάνθη ότι πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα για Λουτρά λόγω της κατασκευής αλλά και της ύπαρξης πήλινων σωλήνων και κεραμιδιών που παραπέμπουν σε αρχαία ελληνικά ή ρωμαϊκά υπόκαυστα.
Αν και υπάρχει εκτίμηση ότι μπορεί να πρόκειται για Βυζαντινά Λουτρά, μία ακόμη ένδειξη που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται μάλλον για ρωμαϊκά είναι ότι τα τοιχία, κυρίως στα τόξα, είναι χυτά.
Πήλινος σωλήνας
Η ονομασία "Λουτρά Αγίου Δημητρίου" δόθηκε, επομένως, από τον κ. Μαστρογιώργη  λόγω της περιοχής (βρίσκεται πολύ κοντά στην περιοχή Άγιος Δημήτριος, Χαϊχούτες) και λόγω των πολλαπλών ενδείξεων ότι η ερειπιώδης αυτή εγκατάσταση χρησίμευε ως Λουτρά. Κάποιοι βοσκοί, αλλά και κάτοικοι της περιοχής ανέφεραν σε διηγήσεις τους ότι τα Λουτρά αυτά λειτουργούσαν και προσέφεραν θεραπεία σε λεπρούς και ασθενείς με άλλα δερματικά νοσήματα.
στο δάσος της Ατσιγγάνας γύρω από τα Λουτρά υπάρχουν πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα προς καταγραφή όπως αυτό το "φρεάτιο"
Πληροφορίες: Μάνος Μαστρογιώργης
Κείμενο, Φωτογραφίες: Sophia Karagianni

Σάββατο 27 Δεκεμβρίου 2014

ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ, ΚΕΦΑΛΟΣ

ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ, ΚΕΦΑΛΟΣ
Οι δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές στην παραλία του Αγίου Στεφάνου στον κόλπο της Κεφάλου, 40 περίπου χιλιόμετρα Νοτιοδυτικά της πόλης της Κω, είναι κτίσματα του 5ου ή του 6ου αιώνα, με μερικά μεταγενέστερα στοιχεία και συμπληρώματα.Τις διακρίνουμε σε Νότια και Βόρεια Βασιλική. Απ' όλες τις Βασιλικές που ανακαλύφτηκαν από την αρχαιολογική σκα­πάνη στο νησί η μεγαλοπρεπέστερη και πιο άρτια διατηρημένη είναι η Βασιλική του Αγίου Στεφάνου, που βρίσκεται κοντά στον ισθμό της Κεφάλου, «εις γραφικωτάτην παρά την θάλασσαν (γήινην) γλώσσαν» κατά τον καθ. Αναστ. Κ. Ορλάνδο, ακριβώς απέναντι από τη νησίδα Καστρί. Στην πραγματικότητα πρόκειται για σύμπλεγμα δύο Βασιλικών που είναι χτισμένες πάνω σε βράχο και διατηρούνται σε άριστη κατάσταση.
Η αποκάλυψή τους οφείλεται στον Ιταλό καθηγητή Laurenzi και η ανοικοδόμηση τους υπολογίζεται μεταξύ του 469 και 554 μ.Χ., μεταξύ δηλ. των δύο μεγάλων καταστρεπτικών σεισμών που έπληξαν το νησί, από τους οποίους ο δεύτερος υπήρξε μοιραίος για το μνημείο.
Σύμφωνα με τον καθ. Ορλάνδο που μελέτησε το μνημείο η πρόσβαση σ' αυτό γινόταν κυρίως από τη θάλασσα αλλά και από την αμμώδη ξηρά.
Η νότια Βασιλική διαστάσεων 22,85 Χ 15,50 μ. είναι μεγαλύ­τερη και προγενέστερη της άλλης. Οι τοίχοι ολόκληρου του συγκροτήματος είναι κατασκευασμένοι από ντόπιο κοκκινωπό πωρόλιθο. Αν κρίνει κανείς από τα διασωθέντα θεμέλια της Βασιλικής πρέπει να υπήρχε κάποιος θολωτός πυλώνας που οδηγούσε στο «Αίθριο». την ορθογώνια αυλή μπροστά από την πρόσοψη της Βασιλικής που περιστοιχίζεται από γρανιτένιους κίονες (κολώνες), μερικοί από τους οποίους έχουν αναστηλωθεί. Το «Αίθριο» εξυπηρετούσε πρακτικούς και κοινωνικούς σκοπούς, και πριν από τη διαμόρφωση του νάρθηκα, και λειτουργικούς. Στο κέντρο του «Αίθριου» υπάρχουν λείψανα περίοπτης φιά­λης (βρύσης) που υπήρχε πάντα στις Βασιλικές προκειμένου να καλύπτονται οι ανάγκες των πιστών σε πόσιμο νερό αλλά και για την κάθαρση τη σωματική και ψυχική που γινόταν με το συμβολικό νήψιμο.
Λόγω της έλλειψης χώρου το ορθογώνιο αίθριο της Βασιλικής του Αγί­ου Στεφάνου είναι τοποθετημένο πλαγιαστά. Επειδή το δάπεδο του αίθριου βρίσκεται εδώ σε χαμηλότερη στάθμη από το δάπεδο του νάρθηκα και του κυρίως ναού, η πρόσβαση σ' αυτούς τους χώρους γινόταν με βαθμίδες (σκαλοπάτια) που είχαν λαξευθεί σ' όλο το μήκος της ανατολικής πλευράς του αίθριου.
Ανεβαίνοντας τα λαξευτά σκαλοπάτια ερχόμαστε στο νάρθηκα, που εί­ναι στενός και επιμήκης χώρος με εγκάρσια διάταξη στον κύριο άξονα του κτιρίου. Επειδή οι πιστοί δεν έπρεπε να βλέπουν «απευθείας» όσα γίνονταν στο ιερό βήμα η είσοδος από το αίθριο στο νάρθηκα γίνονταν από τις δύο πλάγιες πόρτες που υπάρχουν.
Στο κέντρο του δαπέδου του νάρθηκα υπάρχει ψηφιδωτή παράσταση δύο παγωνιών, στα κενά που σχηματίζονται μεταξύ κεντρικού κύκλου και του τετραγώνου που τον περιβάλλει, καθώς και παράσταση αετού με ανοι­χτά φτερά στο κέντρο του πλέγματος που διακοσμεί τον παραπάνω κύκλο. Το όλο σύμπλεγμα συμπληρώνουν παραστάσεις πτηνών σε διάφορες στάσεις.
Αμέσως μετά το νάρθηκα ερχόμαστε μέσα από τις τρεις πύλες στον «Κυρίως ναό», στο χώρο δηλαδή που γίνονταν οι συγκεντρώσεις των πι­στών για τη συμμετοχή τους στη θεία λατρεία. Στο δάπεδο της κεντρικής εισόδου υπάρχει ψηφιδωτή επιγραφή.
Ο κυρίως ναός έχει σχήμα ορθογώνιο και καταλήγει στην αψίδα του Ιερού. Είναι τρίκλιτος, δηλ. έχει δύο κιονοστοιχίες οι οποίες τον διαιρούν σε τρία μέρη, τα κλίτη, από τα οποία το μεσαίο είναι πλατύτερο των δύο πλαγίων. Οι κίονες (κολώνες) είναι κατασκευασμένες από λευκό μάρμαρο και έχουν ιωνικά κιονόκρανα με επίθυμα. Το κενό μεταξύ των κιόνων κλεινόταν κάτω με μαρμάρινες ανάγλυφες πλάκες (θωράκια) λεί­ψανα των οποίων σώζονται και σήμερα.
Το μεσαίο κλίτος ασφαλώς θα είχε μεγαλύτερο ύψος από τα δύο πλά­για, αφού αυτή η τεχνική ήταν συνηθισμένη προκειμένου να εξασφαλίζεται καλύτερος φωτισμός τόσο από τα παράθυρα των πλευρικών κλιτών όσο και από τα παράθυρα-φωταγωγούς του μεσαίου υπερυψωμένου κλίτους. Στο μέσο ή λίγο πλάγια του μεσαίου κλίτους υπήρχε μαρμάρινος άμβωνας του οποίου σώζεται μεγάλο κομμάτι με λαξευμένα σκαλοπάτια. Το δάπεδο του κυρίως ναού είναι διακοσμημένο με ψηφιδωτούς συμπλεκόμενους σηρικούς τροχούς.
Το «Ιερό Βήμα» ή «πρεσβυτέριο» χωρίζεται από τον κυρίως ναό με τα υπολείμματα του μαρμάρινου φράγματος (τέμπλου). Είναι ελαφρά υπερυψωμένο σε σχέση με τον κυρίως ναό, γιατί είναι χώρος προορισμένος για τον ιερό κλήρο. Στο κέντρο του Ιερού Βήματος βλέπουμε το μαρμάρινο απομεινάρι της «Αγίας Τράπεζας», που προφανώς είναι η κάτω πλάκα πάνω στην οποία στηρίζονταν τα τέσσερα πόδια της (κιονίσκοι). Είναι ορθογωνίου σχήματος με ανάγλυφο πλαίσιο στα πλάγια.
Γύρω από την Αγία Τράπεζα σε σχήμα θεατροειδές βρίσκονται τα ίχνη του «Συνθρόνου». Είναι οι θέσεις των πρεσβυτέρων με τον Επίσκοπο στο κέντρο. Το σύνθρονο έχει μεγάλη σπουδαιότητα γιατί είναι το σύμβολο της κηρυκτικής, βασιλικής και ιερατικής ιδιότητας του Επισκόπου ο οποίος ει­κονίζει το Χριστό.
Με μια πόρτα που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του ναού, κοντά στο νάρθηκα περνάμε σε άλλη μικρότερη Βασιλική που ακουμπά στο βόρειο τοίχο της πρώτης. Είναι και αυτή τρίκλιτη, με τη διαφορά ότι οι κιονοστοιχίες που χωρίζουν τα κλίτη μεταξύ τους αποτελούνται από κίονες που εναλλάσσονται με πεσσούς (ορθογώνια κτιστά στηρίγματα).
Σε καλή κατάσταση έχει διατηρηθεί το σύνθρονο και τα θεμέλια του τέμπλου. Το δάπεδο είναι διακοσμημένο με ψηφιδωτές γεωμετρικές και φυτικές παραστάσεις (φωτ. 18). Ακριβώς πίσω από την κόγχη του ιερού της δεύτερης αυτής Βασιλικής και βορειοανατολικά του όλου συγκροτήματος βλέπουμε τα ερείπια του «Βαπτιστηρίου». Είναι ο χώρος που γίνονταν οι βαπτίσεις μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας της κατήχησης . Το σχήμα του είναι σχεδόν τετράγωνο με διαστάσεις εσωτερικά 10,55 x 9,45 μ. Το «φωτιστήριο» (ιδιαίτερος χώρος των βαπτίσεων) είναι επίσης τετράγωνο και περιβάλλεται από όλες τις πλευρές του από ορθογώνιους δια­δρόμους με τους οποίους επικοινωνεί με τρεις πόρτες στη βόρεια, δυτική και νότια πλευρά του.
Οι τοίχοι του φωτιστηρίου έχουν πλάτος 0,58 μ. Στις τέσσερις γωνίες του υπάρχουν τέσσερεις χτιστοί πεσσοί τετράγωνοι, με διαστάσεις 0,42 x 0,42 μ. που στήριζαν ασφαλώς τα τόξα του χτιστού χαμηλού ημισφαιρικού τρούλλου. Το δάπεδο του φωτιστηρίου καλύπτεται από μαρμάρινες πλάκες, ενώ τα δάπεδα των διαδρόμων που το περιβάλλουν καλύπτονται με ψηφιδωτές παραστάσεις οκτάκτινων αστεροειδών σχημάτων και μεταξύ τους υπάρχουν τετράγωνα ορθά και κατά κορυφή, που περιέχουν γεωμετρικές και φυτικές διακοσμήσεις ή πτηνά. Υπάρχουν επίσης σηρικοί τροχοί που διανθίζονται με σχήματα αλυσοειδούς ταινίας, τόξου της ίριδος και κυματοειδούς ταινίας.
Το συγκρότημα του Βαπτιστηρίου επικοινωνεί άμεσα τόσο με τη μεγάλη Βασιλική με πόρτα που ανοίγει στο ανατολικό τμήμα του τοίχου της, όσο και με τη μικρότερη με άλλη πόρτα στην ανατολική πλευρά του βορείου κλίτους της.
Η κολυμβήθρα που βρίσκεται στο μέσο του φωτιστηρίου δε διατηρείται δυστυχώς σε καλή κατάσταση. Αυτή είναι χτισμένη με πέτρες και κορασάνι και έχει εσωτερικά και εξωτερικά μαρμάρινη επένδυση. Εσωτερικά στο κατώτερο τμήμα της έχει σχήμα τετραγώνου, στη μέση διαμορφώνεται ο­κταγωνική και στο πάνω τμήμα της ήταν πιθανώς σταυροειδής. Αυτού του υποτιθέμενου σταυρού διατηρείται το δυτικό σκέλος στο οποίο υπάρχουν δύο σκαλοπάτια ύψους 0,20 και 0,37 μ. Τα χείλη της κολυμβήθρας απέχουν από το δάπεδο κατά 0,22 μ. και το πάχος τους είναι 0,22 μ.. Το βάθος της ήταν 0,82 μ..
Εκτός από το Βαπτιστήριο το σύμπλεγμα διαθέτει και άλλους χώρους (προσκτίσματα). Έτσι, μέσα από ένα μακρύ διάδρομο σ' όλο το μήκος της νότιας πλευράς του κυρίως ναού μπορούσε κανείς να περάσει από το αίθριο στο αμέσως δεξιά αψιδωτό διαμέρισμα του «διακονικού» και στα βοηθητικά διαμερίσματα που βρίσκονται πλάγια από το ιερό. Το διακονικό είναι το ιδιαίτερο διαμέρισμα στο οποίο τοποθετούσαν οι πιστοί τις προσφορές (άρτο, οίνο, μέλι, κερί κλπ.) από τις οποίες οι διάκονοι μετέφεραν τις απαραίτητες για τη Θ. Λειτουργία στην τράπεζα της προθέσεως η οποία υπήρχε μπροστά από το Ιερό Βήμα. Το διαμέρισμα που βρίσκεται δίπλα στο ιερό χρησίμευε προφανώς σαν σκευοφυλάκιο όπου φυλάσσονταν τα ιερά σκεύη και τα λατρευτικά αντικείμενα του ναού.
 
Σχετική ανάρτηση: ΚΑΣΤΡΙ
Πηγή: ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΥ-Η Βασιλική του Αγίου Στεφάνου του Αρχιμανδρίτη Κωσταντίνου Μανώτη
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni

Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου 2014

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΧΩΣΤΟΣ, ΚΑΜΑΡΕΣ, ΣΚΟΤΕΙΝΗ, ΚΕΦΑΛΟΣ

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΧΩΣΤΟΣ, ΚΑΜΑΡΕΣ, ΣΚΟΤΕΙΝΗ, ΚΕΦΑΛΟΣ
Νοτιοανατολικά της Κεφάλου και σε απόσταση 1500 μ. περίπου από αυτήν, στην περιοχή Καμάρες, στη θέση Σκοτεινή, νότια παραρρέοντος χειμάρρου και σε απόσταση περί τα 200 μ. από την παραλία, κείται ο ναός του Αγίου Γεωργίου του Χωστού.
(Η ονομασία "Καμάρες" προέρχεται προφανώς από την ύπαρξη καμαρωτών οικοδομημάτων, προερχόμενων από την αρχαιότητα και η ονομασία "Σκοτεινή" πιθανώς από το γεγονός ότι ο Άγιος Γεώργιος για μακρύ χρονικό διάστημα ήταν ημιυπόγειος και σκοτεινός στο εσωτερικό του πριν καταχωθεί τελείως.)
Πρόκειται για μετρίων διαστάσεων μονόχωρο οικοδόμημα (εσωτ. διαστ. 6.30 Χ 3.00 μ.), το οποίο καλύπτεται με κτιστή καμάρα, η οποία διατηρείται μέχρι σήμερα ακέραιη. Η ανατολική του πλευρά περατούται σε μιαν ημικυκλική αψίδα (χορδής 2.70 και βέλους 1.25 μ).
Ο ναός βρίσκεται σήμερα και εδώ και αρκετό καιρό σχεδόν ολόκληρος κάτω από το έδαφος. Ασφαλώς αρχικά ο ναός βρισκόταν πάνω από την  επιφάνεια του εδάφους. Με την πάροδο, όμως, του χρόνου και τις εναποθέσεις του παραρρέοντος χειμάρρου ανυψώθηκε η στάθμη του εδάφους και το εσωτερικό του ναού καλύφθηκε με επιχώσεις. Ορατό σήμερα είναι μόνο το δυτικό άκρο της καμάρας του ναού και μόνο από πολύ μικρή απόσταση. Το άνω τμήμα του δυτικού τοίχου του ναού έχει καταπέσει, έτσι δημιουργείται μικρό άνοιγμα (πλάτους 2.80 και ύψους 0.80 μ. ), μέσω του οποίου μπορεί κανείς να εισέλθει μετά δυσκολίας στο εσωτερικό του ναού, όπου υπάρχει χώρος ελεύθερος (ύψους 1.37 μ.). Το δάπεδο βρίσκεται τουλάχιστον 2.50 μ. χαμηλότερα της στάθμης της εσωτερικής επιχώσεως του ναού.
Στις εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του ναού υπήρχαν τοιχογραφίες, όπως φαίνεται από γραπτό κονίαμα, το οποίο διακρίνεται στο ανατολικό τμήμα της νότιας εσωτερικής πλευράς του ναού. Πρόκειται για καλής ποιότητας τοιχογραφίες, πιθανώς του 15ου αιώνα. Πιθανότατα διατηρούνται στα κατώτερα σημεία των εσωτερικών πλευρών του ναού, καλυμμένες με ιλύ. 
από το εσωτερικό της εκκλησίας
Κείμενο: Χριστιανικά Μνημεία της Νήσου Κω-ΙΙ Τοιχογραφημένοι Ναοί Βυζαντινής και Μεζαβυζαντινής Εποχής- Δρ. Ιωάννου Ηλ. Βολανάκη
ΤΑ ΚΩΑΚΑ-τόμος Γ' σελίδες 94-95 
Φωτογραφίες: Sophia Karagianni